Attaveqaqatigiinnermut aqqutit pisoqalisut nalinginnaasumik innuttaasunit akuersaarneqarneq sanngiillisarpaat
![Fritlagt cover Forældede kommunikationslinjer DIIS PB dec 20](/files/styles/landscape_01/public/media/image/Fritlagt%20cover%20For%C3%A6ldede%20kommunikationslinjer%20DIIS%20PB%20dec%2020.jpg?h=67dfcdbb&itok=sZhBmA2c)
Naalagaaffeqatigiinni aalajangiisinnaanermut piginnaatitaaneq erseqqissumik killilerneqarsin-naanngilaq: Suliassat arlallit ataatsikkut Nammi-nersorlutik Oqartussanit suliassaajutigalutik aamma sillimaniarnermut tunngatillugu naalakker-suinikkut ingerlatsinermut tunngapput. Naalakker-suisut pitsaanerusumik peqataatinneqartalernis-saannut Danmarkimi naalakkersuisut suliniutaat naammassillugit suliarineqartariaqarput - Inatsisar-tunullu ingerlateqqinneqarlutik.
Issittumi naalagaaffiit pissaanilissuit akornanni pissutsit nutaamik allanngoriartornerisa ineriartornerisalu erseqqissumik takutippaat Naalagaaffeqatigiinni nunanut allanut sillimaniarnermullu tunngasutigut naalakkersui-nikkut ingerlatsineq namminersornerulernerup aallartin-neranut sanilliullugu allatorluinnaq ingerlanneqalersi-masoq: Namminersorlutik Oqartussat nunanut allanut tunngasutigut naalakkersuinikkut ingerlatsinerup ilaanut nammineerlutik aalajangiisinnaajutigalutik Naalagaaffe-qatigiit Issittumi sillimaniarnermut tunngasutigut naalakkersuinikkut ingerlatsinerannut sunniuteqarsin-naalersimapput. Kisianni paasissutissiisarnermut aalajangiiniartarnermullu suleriaatsit aalajangersimasut ineriartornermut malinnaasimanngillat nunanullu allanut tunngasutigut naalakkersuinikkut ingerlatsinerup inatsisartutigoortumik nalinginnaasumik akuersaarneqar-neranik qularnaarinatik.
Erseqqissumik killiliisoqarsinnaanngilaq
Namminersorlutik Oqartussat Namminersorneq pillugu inatsit naapertorlugu suliassaqarfinni annertungaatsiartuni nunat tamalaat akornanni iliuuseqarsinnaapput – Issittumulli tunngatillugu pissaanilissuit suliniarnerisa allanngorsimanerat pissutigalugu suliassat amerliartuin-nartut sillimaniarnermut tunngasutigut naalakkersuinik-kut ingerlatsinermut attuumassuteqartalerput. Suna sillimaniarnermut tunngasutigut naalakkersuinikkut ingerlatsinerunersoq erseqqissumik killilissallugu naalakkersuinikkut ajornartussaavoq: Siamasippallaartu-mik killiliisoqarpat Namminersorluni Oqartussaaneq unammillerneqassaaq. Nerukippallaartumik killiliisoqar-pat tamanna danskit kisimiillutik sillimaniarnermut tunngatillugu naalakkersuinikkut ingerlatsisussaaneran-nik inatsimmik tunngaviusumik paasinninnermut attanneqarsinnaanavianngilaq.
Suliassat qanoq suliarineqartarnissaannut suleriaatsit nukittorsarneqarnissaat pingaarnersiuinerillu suut suleriaatsinik aqutsinissamut tunngaviussanersut isumaqatigiinniutigineqarnissaat aqqutissatuaavoq. Tamanna ajornanngitsuunavianngilaq, periarfissalli uaneralaannguamiissinnaallutik.
§ 12. Naalakkersuisut naalagaaffik sinnerlugu nunanik alla-nik … isumaqatiginninniarsinnaapput isumaqatigiissuteqar-sinnaallutillu inatsisit inuiannut tamanut tunngasut pillugit … Kalaallit Nunaannuinnaq [tunngasu[nik]] aamma sulias-saqarfinnut [tiguneqarsimasunut tamakkiisumik] tunn-gas[unik]. Imm. 4. Inatsisit inuiannut tamanut tunngasut pillugit isumaqatigiissutit illersornissamik sillimaniarnermil-lu attuisut … § 13imi maleruagassatut aalajangersakkat malillugit isumaqatigiinniutigineqarlutillu isumaqatigiissuti-gineqartassapput. Imm. 5. Inatsisit inuiannut tamanut tunngasut pillugit isumaqatigiinniarneq sioqqullugu, suut isumaqatiginninniutigineqartussatut eqqarsaatigineqarner-sut, aamma isumaqatigiinniarnerit ingerlanerat pillugit, isu-maqatigiissutit atuutilersinneqarnissaat sioqqullugu …Naalakkersuisut Danmarkimi naalakkersuisut nalunaarfi-gissavaat.
§ 13. Inatsisit inuiannut tamanut tunngasut pillugit isu-maqatigiissutissat Kalaallit Nunaannut immikkut pingaarutillit isumaqatigiinniutigilersinnagit Danmarkimi naalak-kersuisunit Naalakkersuisut ilisimatinneqartassapput. Naalakkersuisut piumasaqarnerat malillugu aalajanger-sakkap matuma iluani suleqatigiinnermi malittarisassa-nik erseqqinnerusunik Danmarkimi naalakkersuisoq su-sassaqartoq isumaqatigiissuteqarfigineqarsinnaavoq … Imm. 4. Inatsisit inuiannut tamanut tunngasut pillugit isumaqatigiissutit Kalaallit Nunaannut immikkut pingaarutillit atulersinneqarnissaat imaluunniit atorun-naarsinneqarnissaat sioqqullugu Naalakkersuisunut oqaaseqarfigisassatut saqqummiunneqartassapput.
§ 16. … Imm. 2. Namminersorlutik Oqartussat qanoq iliuuseriniagaat aallartinneqarnermikkullu naalagaaffiup nunanut allanut pissuseqarneranut annertuumik sunni-uteqarsinnaasut akuerineqartinnatik naalagaaffimmut isumaqatiginninniutigineqartassapput … .
Siamasippallaartumik killiliisoqarpat Namminersorluni Oqartussaaneq unammillerneqassaaq.
■ USA ammaanneqarpoq Pituffimmi radarip raketti-nut qaartartortalinnut ungasissumiit igeriuttakkanut
i llersornissamut atugassatut nutarterneqarnissaanut.
■ illuatungeriit imminnut pisussaaffilerput ”pisari-aqanngitsumik kinguarsaratik” imminnut attaveqaqati-giittassallutik ”amerikamiut … Kalaallit Nunaanniinnerat pillugu apeqqutit suulluunniit … Illersorneqarnissamik Isumaqatigiissummit isumaqatigiissummillu matuminnga pineqartut pillugit”.
■ USAp Kalaallit Nunaatalu akornanni ”tamatigoortu-mik teknikikkut aningaasaqarniarnikkullu suleqatigiin-nermik” pilersitsinissaq immikkut siunertarineqarpoq.
Pissusiusunut nutaanut piareersimasoqanngilaq
Kalaallit Nunaata Danmarkillu akornanni pissutsit akornuteqanngivilersinnaagunanngillat, illuatungeriimmi siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu assigiinngitsunik anguniagaqarmata: Kalaallit Nunaata nammi-neernerulerusunnera illuatungaanilu qanittumik attave-qartuarnissamik danskit kissaateqarnerat. Sulialli arlallit takutippaat suleriaatsit aalajangersimasut imminni ajornartorsiutaasut:
1. Suliat annertusiartorlutillu imaannaannginneruleriar-torput.
2. Suleriaatsit piffissami suliniuteqarnerit paasissutis-siisarnerillu tamatigut Københavnimit aallaaveqartar-simaneranni pilersinneqarsimapput.
3. Naalakkersuisutigoortumik inatsisartutigoortumillu USA allallu tusarnaartorinagit oqaloqatigiissinnaaneq pisariaqartinneqarluinnarpoq.
Suleriaatsit eqqoqqissaar tumik paasissutissiisarnissaq qularnaanngilaat, tamannalu illuatungerisamik tatigin-ninnginnermik pilersitsisinnaasarluni. USAmit “ikiorsiis-sutit” eqqarsaatigalugit tamatuma ingerlasimanera taakkununnga tamanut assersuusiorfiusinnaavoq: Naak Naalakkersuisut isumaqatigiinniarneri Namminersorneq pillugu inatsimmi 2004milu Igalikumi isumaqatigiissum-mi killiliussat iluaneeqqissaartutut isumaqarnaraluartut, suleriaaserineqartoq isumaqatigiissutillu imarisai Folketingimut ilaasortanit arlalinnit tupaallaatigineqarput. Peqatigitillugu Inatsisartunut ilaasortat suliamik isorsititsipput ikiorsiissutit Igalikumi isumaqatigiissutaasunut attuumassuteqannginnerannik oqaaseqartarnermikkut, naak imarisai taakkorpiaagaluartut isumaqatigiissummi pineqartut.
![Illustration Greenlandic version Outdated lines of communication DIIS PB Dec 20](/files/styles/common_02/public/media/image/Samarbejde_GL.jpg?itok=sH6ZjtzT)
Suliniuteqarnerit paasissutissiisarnerillu tamatigut Københavnimiit aallaaveqartarsimapput.
Atlantikoq ikaarlugu attaveqaqatigiinneq pitsaanerusoq
Danmarkimi naalakkersuisuusartut kingulliit susassaqar-tunik avataaneersunik ataatsimeeqateqarnerni Kalaallit Nunaat Issittorluunniit oqaluuserisassanut ilaatillugit Kalaallit Nunaanniit peqataasoqarnissaa annertunerujar-tuinnartumik isumaginiartalersimavaat. Isumaqarnarpoq allanit tusarnaarneqarani qarasaasiatigut attaveqarner-mut aqqutinik amigaateqarneq iluarsineqalersoq, kisiannili allagaatit allaat qitiulluinnartut, soorlu siooranar-sinnaasunik nalilersuinerit, naalakkersuinikkut anguniak-kanik eqikkaanerit ministerillu akissutaasa, kalaallisut allassimasalernissaannut suli unammilligassaqarpoq. Illersornissamut aamma Nunanut allanut ministeriaqarfiit misileraallutik sulisuminnik Nuummi inissiisalernikuup-put, kalaallillu amerliartuinnartut danskit nunani allani aallartitaqarfiini sinniisoqarfiinilu atorfinitsinneqartaler-lutik. Ulluinnarnili sulinermi suli amigaateqarpoq – nuna-nullu allanut tunngasutigut naalakkersuinikkut ingerlatsi-neq Kalaallit Nunaanni inatsisartoqarnermi immikkut sanngiiffiulluni.
Inatsisartutigoortumik nalinginnaasumik akuersaarneqarneq tusiapippoq
Inatsit tunngaviusoq danskit naalakkersuisuinik pisussaaffiliivoq nunanut allanut tunngasutigut naalakkersui-nikkut ingerlatsinermi aalajangiinerit pingaarutillit pillugit Folketingimi UPNimik siunersiuisarnissamut. Taamaaliornikkut ikinnerussuteqannginnissartik naalakkersu-isut qularnaarsinnaavaat – nunanullu allanut tunngasuti-gut naalakkersuinikkut ingerlatsinerup erseqqinnerusup nalinginnaasumik akuersaarneqarnera qinikkani pituttor-neqarsinnaalluni.
Namminersorneq pillugu inatsisikkut nalinginnaasumik innuttaasunit akuersaarneqarneq nukittorsarniarneqar-poq danskit naalakkersuisuisa nunanut allanut tunnga-sutigut naalakkersuinikkut ingerlatsineranni Kalaallit Nunaat pineqartillugu Kalaallit Nunaata peqataatinneqartarneratigut. Aallaavittulli Kalaallit Nunaannik peqataatitsineq Naalakkersuisuni ”naalakkersuisoqatinut” taamaallaat killeqarpoq. 2018imi Folketingip Kalaallit Nunaannut tunngasunut ataatsimiititaliaata apeqqutaanut taamanikkut nunanut allanut ministeriusup akissuti-gisaatut ”Kalaallit Nunaata nammineq aalajangersagas-saraa Naalakkersuisut qanoq qanorlu annertutigisumik Inatsisartunik, tassunga ilanngullugu NASAmik, peqataatitsissanersut”. Kalaallit Nunaanni inatsisiliornerit suleriaatsillu nalinginnaasumik akuersaarneqarnissap qularnaarneqarnissaanut qasungavallaarput.
Inatsimmi tunngaviusumi § 19.
… Imm. 3. [Folketingi] ilaminnik qinigaqassapput naalakkersuinermi nunanut allanut atassuteqartutigut siunnersuisuusussanik
(et udenrigspolitisk nævn) naalakkersuisullu taakku siunnersoqatigisassavaat naalakkersuinermi nunanut allanut atassuteqartunik annertuunik aalajangerniagas saqaleraangat.
Inatsisartut Naalakkersuisullu pillugit inatsit § 21. Inatsisartut Nunanut Allanut Sillimaniarnermullu
Ataatsimiititaliaata nunanut allanut sillimaniarnermul-lu pissutsit [Naalakkersuisuneersut] suliassarai taak-kununngalu attuumassuteqartunut sammisamut
apeqquteqarsinnaallunilu oqaaseqaateqarsinnaavoq. Ataatsimiititaliap suliassaqarfimmini ineriartornermut malinnaalluarnissani pisussaaffigaa.
Aqqut naannerulerli
Danskit naalakkersuisuisa Naalakkersuisullu suliassat attuumassutillit UPNimut NASAmullu ataatsikkut saqqummiunneqartarnissaat anguniartarpaat. Naalak-kersuisulli Danmarkimi naalakkersuisut inatsisitigut aalajangersagaasumik UPNimut pisussaaffeqarnerattulli NASAmut pisussaaffeqanngillat, ulluinnarnilu sulineq taamaaqataanik tusiapilluni. Namminersorlutik Oqartus-sat namminneq Naalakkersuisut Inatsisartullu akornanni pisussaaffiliinerusumik suleriaatsimik pilersitsinngippata Naalagaaffiup nunanut allanut tunngasutigut naalakker-suinikkut ingerlatsinerata ilaata Kalaallit Nunaannut tunngasup nalinginnaasumik akuersaarneqarnissaanut killiliussanik pilersitsinissamut akisussaaffik Folketingip
Danmarkimilu naalakkersuisut tigusariaqarpaat. Nunanut allanut tunngasutigut naalakkersuinikkut ingerlatsinerup ilai Danmarkiinnarmut tunnganngitsut pillugit Danmarki-mi ministerit Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu inatsisar-tunut ilaasortanik – taamaaqataanillu Naalakkersuisut Naalagaaffeqatigiit nunanut allanut tunngasutigut naalak-kersuinikkut ingerlatsinerata ilai Namminersorneq pillugu inatsit naapertorlugu isumagineqartut pillugit Inatsisartu-nik Folketingimillu – toqqaannartumik oqaloqateqartar-nissaannik suleriaaseqarnissaq pisariaqartinneqarpoq. Kalaallit Nunaanni namminermi aaqqissuussaanerup nukittorsarneqarnerata qaavatigut aalajangersimasumik suleriaatsimik Atlantikoq qulaallugu aqqummik naan-nerulersitsisumik nalaatsornerinnarnillu aqunneqanngit-sumik pilersitsisoqartariaqarpoq.
■ Danskit naalakkersuisuisa qularnaartariaqarpaat suliniutit naammassillugit suliarineqarnissaat: Susassaqartunik avataaneersunik ataatsimeeqa-teqarnerni Kalaallit Nunaanniit peqataasoqartar-nissaa, attaveqaqatigiinnermut aqqutit qular-naarneqarnissaat aamma Nuummi atorfilinnik inissiinermik misileraaneq. Allagaatit qitiusut aamma kalaallisut allassimagunik aatsaat apuuffissaminnut tamanut apuussinnaapput.
■ Inatsisartut inatsisiliornerit allanngortittariaqarpaat, Folketingip nunanut allanut ataatsimiititaliaanik Udenrigspolitisk Nævnimik (UPN) Danmarkimi naalakkersuisut peqataatitsinerattut pisussaaffiliitigisumik Nunanut Allanut Sillimaniarnermullu Ataatsimiititaliaq (NASA) Naalakkersu-isunit peqataatinneqartussanngorlugu.
■ UPNip NASAllu akornanni isumannaatsumik ingerlaavartumillu ataatsimeeqatigiittarnissanut suleriaatsinik aalajangersimasumik pilersitsoqar-tariaqarpoq.
■ Naalakkersuisut Folketingimullu ilaasortat taamatullu aamma Danmarkimi naalakkersuisut Inatsisartullu akornanni ataavartumik oqaloqatigiittoqartarnissaanut suleriaatsimik aalajangersi-masumik pilersitsisoqartariaqarpoq.
Sara Olsvig Ilisimatusarfimmi PhD-nngorniartuuvoq (sarol@uni.gl)
Ulrik Pram Gad danskit nunat tamalaat akornanni pissutsinik ilisimatusarfianni, DIIS (ulpg@diis.dk)
Paasisaqaqqigit: Olsvig & Gad: ’Grønland som udenrigs og sikkerhedspolitisk aktør’, i RahbekClemmensen & Sørensen (red.) Sikkerhedspolitik i Arktis og Nordatlanten. DJØFip saqqummersitsisarfiatigut 2021imi saqqummissaaq.
DIIS Eksperter
![Ulrik Pram Gad](/files/styles/square_01/public/media/image/ulrik-pram-gad.jpg?h=4267bb3f&itok=KhfDH_35)
![Cover Greenlandic version Outdated lines of communication DIIS PB Dec 20](/files/styles/portrait_01/public/media/image/DIIS_PB_DEC-2020_DK-GL_GL_forside.jpg?h=a18aa836&itok=RfDvin_V)